Deze keer in Onder de Loep de bijdrage van Diederik, één van onze vrijwilligers.
Cultuursla heeft enkele verre verwanten, kompassla en gifsla, die in ons land in het wild voorkomen en kruisbaar zijn. Cultuursla is natuurlijk niet giftig, maar hoe zit dat met gifsla?
Bij matig gebruik wordt aan gifsla een kalmerende en pijnstillende geneeskracht toegeschreven. Bij overmatig gebruik is het een verslavende, hallucinogene drug. Zelfmedicatie wordt afgeraden, uiteraard door Big Pharma. Maar ook de middeleeuwse kruidkundige en mystica Hildegard von Bingen heeft zich negatief uitgelaten over dit ‘nutteloze kruid’, dat ‘groeit op het schuim van het zweet der aarde’. Misschien had zij geen juiste dosering gebruikt en moeten we dit oordeel lezen als een waarschuwing tegen hekserij. Kompassla en gifsla worden tegenwoordig gebruikt om ziekteresistenties in te kruisen in cultuursla. Helemaal nutteloos is dit kruid dus niet.
Herkomst
Gifsla is waarschijnlijk al door de Romeinen naar Noord-Europa gebracht en is in Nederland ingeburgerd in stedelijke gebieden en rond oude tuinen. Ook in de duinen kun je gifsla tegenkomen. Gifsla onderscheidt zich van de veel algemenere kompassla door de bladstand (bij kompassla is deze naar de zon gedraaid) en de geheel kale nootjes (Loep!).
Vorig jaar heb ik een paar nootjes van gifsla verzameld in de Heimanshof in Den Haag en dit jaar heb ik twee planten in mijn tuin staan. Ze zijn bijna drie meter hoog en hebben per stuk meer dan duizend kleine gele bloemetjes, die op zonnige dagen ’s ochtends opengaan en rond het middaguur sluiten. Er komen vliegen en bijen op af. Na de bloei ontstaat een pluizenbol, zoals bij de paardenbloem, maar veel kleiner, met niet meer dan vijftien zaden. De pluisjes zorgen uiteraard voor verdere verspreiding van de nootjes (het zaad), maar in mijn tuin niet verder dan 1 meter. Alleen pluisjes zonder nootjes waaien omhoog. Helemaal nutteloos.
Rupsen van de Kompassla-uil
Bij het oogsten van de pluizenbollen in een plastic zak ontdekte ik lichtgroene rupsen van een nachtvlinder, de kompassla-uil. Dit wist mijn App met 98% zekerheid. Om volledige zekerheid te krijgen ging ik op zoek naar kompassla. Bij station Hoofddorp staat dat volop. Daarop vond ik precies dezelfde rups. Bingo! Mijn zekerheidsgevoel kwam hiermee boven 99,6%, waardoor het verantwoord is om dit als een vaststaand feit te presenteren (want afgerond 100%). Sommige planten van de kompassla werden helemaal opgegeten. In mijn tuin ging het beschaafder toe, want daar werden alleen de bloemknoppen gegeten. Binnenin de bloemknop gaapt daarna een leegte.
Kennelijk levert die bloemknop veel voedsel want de rupsen groeien in korte tijd van minder dan een centimeter lang en twee millimeter dikte naar een viervoudig volume. Daarbij verkleuren ze van lichtgroen naar lichtbruin, net als de verouderende takjes waarop ze zitten. De lichte tekening op de zijkant maakt dat ze vrijwel onzichtbaar zijn als ze stil zitten. Meestal drukken ze zich tegen een takje aan, soms staan ze half los als een levend standbeeld. Je moet scherpe ogen hebben om ze te ontdekken, en een soort jachtinstinct.
Rups bijt wesp
Half juli nam het aantal oogstbare zaadjes af en het aantal wespen toe. Onder mijn ogen zag ik hoe een wesp zich verkeek op een rups die iets groter was dan de aanvaller. De wesp gaf een knauw in het rupsenlijf, net achter de kop. Het rupsje begon te bloeden maar vocht terug, en met succes. In een oogwenk verdween de wesp. Daarna ging de rups zichzelf uitvoerig wassen. Het leek of de dikke achterpoten te hulp schoten met wondzalf. Het bloeden hield snel op. Deze rups was een dag later nog in leven, met litteken en al. Als je het eenmaal weet, zie je meer rupsen met dezelfde littekens.
Door ervaring wijs geworden wespen vallen meestal de kleinere rupsjes aan. De rups vecht dan niet terug en de wesp zuigt zich vol met de groene en soms ook rode vloeistof die tevoorschijn komt. Binnen no-time komen er meer wespen op af. Ze zitten dan gezellig samen te eten. Maar ook zie je wespen die een halfdode rups als luchtvracht meenemen naar een veilige plek met meer privacy. Of misschien brengen ze de rupsjes naar hun nest, want ook rovers moeten kroost grootbrengen. Dat heb ik niet onderzocht. Dat vind ik te link. Het evenwicht in de natuur wordt duur betaald.