In Nederland zie je bijna altijd de inheemse witstammige Ruwe berk of Zilverberk (Betula pendula) op droge grond. Bijvoorbeeld op heidevelden en droge veengebieden. De Zachte berk (Betula pubescens) komt voor in natte veenmoerassen. In De Heimanshof vind je vooral de Ruwe berk. Maar hoeveel soorten berken zijn er? En wat weten wij hiervan?
Er bestaan wel 200 soorten berk
Berken komen voor op de koudste plekken van de noordelijke toendra’s en hoog in de Himalaya. Sommige uitheemse soorten kun je aantreffen in Nederlandse parken en tuinen. De Papierberk is te vinden op het bedrijventerrein Graan voor Visch. In het arboretumpje bij Uilenstede, op de grens van Amstelveen en Amsterdam, staan zeker vijf verschillende soorten Betula. In het Vondelpark staan acht soorten.
Sfeerbeeld
Wat silhouet betreft heeft de berk een sierlijke, doorschijnende kroon. In de winter heeft de kroon meestal een slanke hangende open vorm. Sommige soorten zijn stijfjes met wratten en vaak met heksenbezems. De berk geeft weinig schaduw.
Berken in de prehistorie
De Kelten verklaarden de berk heilig. Misschien omdat berken ervoor zorgen dat arme gronden omgetoverd worden tot sprookjesbossen van zilverwit of vanwege het eindeloze bladgefluister.
Worden berken oud?
Berken worden niet heel oud. Ze kunnen 60 tot 80 jaar worden, maar in goede omstandigheden worden ze meestal niet ouder dan 60 jaar.
Katjes
De berk is eenhuizig. Dit betekent dat elke boom zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen heeft. De hangende katjes zijn mannelijk, de vrouwelijke katjes zijn kleiner en staan omhoog. De bloei begint meestal in maart, maar soms al in februari. Veel mensen zijn allergisch voor bloeiende berken.
Wortels
Berken wortelen zeer oppervlakkig. Dus als je gaat schoffelen, doe dit dan nooit rondom jonge berken.
De bast verteert niet
De schors van een berk is heel dun, met horizontaal afbladderende bastvellen die zeer lang houdbaar zijn. Een berkenstammetje is binnen een paar jaar verrot, terwijl de schors rondom nog helemaal intact is. Probeer maar in je tuin of op je balkon. En kijk eens naast de Kijkdoos. De minder mooie tegels onder de prachtige granieten zitbanken worden afgedekt door een slimme palissade van berkenstammetjes. Denk ook aan Ötzi, de ijsmummie van 5000 jaar geleden. Die had 2 tasjes van berkenschors bij zich. Dat is pas houdbaarheid!
Houdbaar hout
Het verschil in houdbaarheid tussen een stammetje van een berk, populier en een beuk is verbazend. Welke stam of boomplak blijft het langste goed? Je dacht zeker de beuk? Nee hoor, de populier blijft het langste goed. Dit blijkt uit mijn (zitstam)ervaring in eigen tuin. Als het gaat om de houdbaarheid van het hout, dan zijn de Eik en de Valse acacia (Robinia) wel goede concurrenten van de Berk.
Berkenwater
Weet je nog... Berkenwater bij de kapper? Het bestaat nog steeds. Je haar zou er beter door gaan groeien en voorkomt roos. Verder is het sap van de berk alcoholhoudend. Gaatje in de stam en fles er aan binden. Niet te vaak doen hoor!
Snoeitip
Als je een berk tussen november en half maart snoeit, dan bloedt hij verschrikkelijk. Snoei een berk daarom nooit in de winter, maar pas als de blaadjes 1 cm groot zijn.
Bezems
De vuilnisman en de straatveger gebruikt nog steeds een bezem gemaakt van berkentakjes. Maar in de natuur zijn er ook bezems, de zogenaamde heksenbezems. Dit is een gevolg van schimmels en bacteriën. Hierdoor ontstaat door woekering aan de slapende knoppen een kluwen van takjes dat lijkt op een eksternest.
Heksenbezems zie je veel in berken (vooral in de Zachte berk) omdat de twijgen een dunne huid hebben en makkelijk worden aangetast door de zakjeszwam (Taphrina betulina). Dit veroorzaakt vergroeiingen.
Hechte vriendschap met de Vliegenzwam
Onder berkenbomen zie je vaak Vliegenzwammen. De zwamvlok van de Vliegenzwam groeit langs de buitenkant van de wortels. De schimmel dringt niet in de wortels. Het is een hechte vriendschap, zo hecht dat we spreken van symbiose.
Berkenhaag
Als haag geplant zie je de berk bijna nooit, wel in het agrarische landschap als houtwal tussen de weilanden of akkers als afscheiding.
Knoppen
Zie je de grijze dunne twijgen met spikkeltjes en de dunne, smalle knopjes? Knip dan een takje af, doe hem in een vaasje en geniet van de ontwikkeling.