Kleuren van bessen trekken de aandacht van vogels. De kleur helpt om de bes te vinden, maar ook om hem te herkennen. Zo werkt het bij mensen immers ook. Maar sommige vogels zijn afhankelijk van bessen om hun honger te stillen. Tegen zulke vogels zegt een rode bes twee dingen: Eet mij! Ik ben een lekker stuk! En tegelijk: Pas op! Ik ben gevaarlijk! Hoe weet een vogel welk van deze twee boodschappen waar is? Of, als ze allebei waar zijn, hoe weet een vogel wat hij moet doen, eten of laten hangen? Misschien kunnen we daar achter komen door te letten op het moment dat de vogels in actie komen en de boom of struik kaalvreten. Bijvoorbeeld bij de Gelderse roos.
Het raadsel van de Gelderse roos
Het is een raadsel waarom de rode glimmende bessen heel lang aan de struik blijven hangen. De meeste bessen worden namelijk opgegeten door zaadeters die het zaadje vermorzelen, bijvoorbeeld door spitsmuizen. Een vrij klein deel van de bessen wordt gegeten door roodborstjes. Maar die dragen niet veel bij aan de verspreiding van het zaad, want roodborstjes zijn heel erg honkvast. Bovendien zijn ze niet in staat om de grotere bessen door te slikken. Alleen kleinere exemplaren passen door hun keeltje. Er lijkt dus geen goede match te bestaan die zorgt voor de zaadverspreiding van de Gelderse roos.
Maar op ieder potje past toch een dekseltje? Ja, op een dag is de struik kaal. Dan is de pestvogel langsgekomen. De pestvogel is een economische vluchteling uit het barre oosten. Alleen als de Siberische steppe te weinig voedsel geeft, zie je hem een poosje in Nederland op zoek naar onder andere Gelderse roos. Op deze manier verspreiden de zaden zich over het hele Euraziatische continent, bemest door de poep van de pestvogel.
Oekraïne en Rusland
De Gelderse roos is niet alleen verbonden met Gelderland, maar ook met Oekraïne en Rusland. De Oekraïense presidentiële vlag heeft een decoratieve rand die volgens de toelichting lijkt op een Gelderse roos. Misschien een knipoog naar een 19e eeuws soldatenlied: O terneergeslagen Gelders roosje…. Oi u luzi chervona kalyna…buig niet zo diep, je hebt een witte bloem, wees niet bezorgd, stralend land, bevolkt door vrije mensen, we bevrijden onze broeder-oekraïners uit de ketenen van de Moskovieten… en hey-hey, we gaan de goede kant op. Om in zekere zin begrijpelijke redenen is het zingen van dit lied in de bezette delen van Oekraïne momenteel strafbaar. Het Gelders roosje is hierin een symbool van veerkracht. Het is het Oekraïense antwoord op het Russische lied ‘O Gelders roosje, wil je verliefd op mij worden?’ Dit lied is tot in Nederland beter bekend onder de Russische titel Kalinka.